Abū cAbd Allāh Muḥammad II, al-Faqīh

Dublin Core

Orixe

Rey de Grãada (215, XI, 1)

Data

1252-1284

Person Item Type Metadata

Birthplace

Granada

Death Date

1302

Occupation

Real

Rei

Biographical Text

Esta perífrase refírese a Abū cAbd Allah Muḥammad II al-Faqīh, rei de Granada de 1273 a 1302, tamén designado como Mohamed Ibn Yusuf Ibn Nasr II e coñecido co nome de Amus Lemin (hai que sinalar que, nas crónicas cristiás, aparece tamén co alcume de “Miramamolín”; Salvador Martínez 2003: 363). Aínda que se indica só a través do topónimo ao que pertence e do oficio relativo, aínda merece unha nota ampliada xa que se pode referenciar facilmente non só grazas ás referencias contextuais que se obteñen da CSM 215 (como xa se sinala de forma superficial en: Mettmann 1988: 274), pero tamén tendo en conta a inclusión, no texto, do citado Abu Yūsuf Ya'qūb. Fillo e herdeiro de Abu Abdullah Muhammad I ibn Yusuf ibn Nasr (gobernante de 1237 a 1273), o seu ascenso ao trono foi favorecido polos nobres que se atopaban naquel momento en Granada para render homenaxe ao falecido rei, o seu aliado no contexto dos levantamentos nobiliarios contra Afonso X. En concreto, o futuro Muhammad II conseguiu superar a sucesión a un irmán do seu pai, candidato da convocatoria contraria dos arraeces (Salvador Martínez 2003: 363; González Jiménez 2004: 257). Nun primeiro momento, o rei de Granada mostrou o seu interese en que as relacións coa coroa de Castela volvan ser cordiais: durante o ayuntamento de Almagro (entre o 23 e o 28 de marzo de 1273), o Rei Sabio recibiu de feito de Muhammad II a proposta dun novo tratado de paz no que se comprometía a pagar os impostos aínda non pagados, así como a achegar 250.000 maravedís para axudarlle no fecho do imperio; obviamente, a condición de que os arraeces regresasen baixo o seu control, o que Alfonso non parecía disposto a aceptar, mantendo así viva a tensión entre as dúas coroas e a posibilidade dun conflito armado capaz de involucrar, ademais dos nobres rebeldes, tamén aos aliados de Ultramar (Salvador Martínez 2003: 365, 373; González Jiménez 2004: 263). Un acordo posterior, obtido grazas á mediación fundamental da raíña Violante, fixo posible a ansiada tregua: comunicóuselle a intención do Rey Sabio de entregar os arraeces nun prazo de dous anos contra unha inxente paga para financiar "la ida al Imperio". Ao facelo, o rei de Granada volveu ser vasalo do soberano castelán, condición que foi ratificada oficialmente mediante un acto de investidura celebrado no mes de decembro de 1273 en Sevilla e que, entre outras cousas, supuxo tamén o retorno de os nobres rebeldes dentro da coroa de Castela (Salvador Martínez 2003: 374-378; González Jiménez 2004: 269). Porén, a paz durou pouco e a orixe dun novo conflito produciuse precisamente durante a estancia de Muhammad II en Sevilla, cando a raíña Violante lle comunicou que os arraeces xa non formaban parte do pacto previamente negociado (Salvador Martínez 2003: 379). Este revés diplomático deu paso á inmediata vinganza do soberano nazarí: unha vez que regresou a Granada, contactou co emir Abû Yûsuf Ya'qûb para prometerlle apoio -ademais de colocar os portos de Alxeciras e Tarifa á súa disposición– no caso de querer preparar unha invasión da Península, feito que se produciu entón na primavera de 1275 dando lugar a fortes loitas, mortes pesadas (e simbólicas) e actos de terror (Salvador Martínez 2003: 380; González Jiménez 2004: 290, 296; sobre este punto véxase a ficha sobre Abû Yûsuf Ya'qûb). Ademais, foi grazas a este aliado que no medio das operacións bélicas –facilitadas nun primeiro momento pola ausencia de Afonso X do reino– Muhammad II obtivo a obediencia dos arraeces de Málaga e Guadix (Salvador Martínez 2003: 381). Tras a tregua pactada nos primeiros meses de 1276 (González Jiménez 2004: 302) e a saída de Abû Yûsuf Ya'qûb cara a Marrocos, o rei de Granada podería agora ser considerado como un rival aberto da Coroa de Castela, cargo que tamén se consolidou no transcurso da segunda invasión dos benimerinos na Península, que comezou o 28 de xuño de 1277, cando volveu ofrecer o seu apoio a Abû Yûsuf Ya'qûb. De feito, este decidira romper prematuramente a tregua pactada con don Sancho, por considerar maduro o tempo para completar o proceso de conquista que se propuxera (Salvador Martínez 2003: 419; González Jiménez 2004: 322). O 30 de outubro de 1277, Muhammad II loitou xunto ao seu aliado na conquista de Córdoba, permitíndolle así, a finais do mesmo ano, controlar todo o territorio de Andalucía, con exepción da cidade de Sevilla (Salvador Martínez 2003:420). Con todo, houbo un feito que axiña levou ao rei de Granada a considerar rotas as relacións co emir de Marrocos: a non cesión do territorio de Málaga, unha vez falecido o arraez da cidade, Abû Mohamed ben Ashqilula, o que tamén axudou a quitar ao gobernante nazarí do control dos arraeces (Salvador Martínez 2003: 420-422). A pesar diso, Abû Yûsuf deixou que Muhammad II negociase a proposta de paz recibida das filas cristiás. O pacto, por vontade do rei de Granada, asinouse en presenza do benemerino antes de que este, despois de terlle entregado o botín de guerra, retirase primeiro a Alxeciras e despois a Marrocos, a partir do 3 de xuño de 1278 (Salvador). Martínez 2003: 421; González Jiménez 2004: 323). Tendo en conta as referencias textuais explícitas sobre a devastación provocada polos exércitos musulmáns, moito máis graves que as documentadas durante a primeira campaña dirixida polo emir marroquí, a CSM 215 debe contextualizarse no contexto desta segunda invasión (Ballesteros Beretta 1984: 834; O'Callaghan 1998: 153). En concreto, o feito de que Muhammad II enviara a estatua da Virxe María a Afonso X mentres o primeiro estaba en Segovia –como se indica no CSM 215– axudaría a vinculala a 1278, cando o rei de Castela estaba na cidade (O' Callaghan 1998: 155; González Jiménez 2002: 237; Salvador Martínez 2003: 423; Vereza 2016: 137). Posteriormente, Muhammad II conseguirá facerse co control de Málaga, o que provocará o descontento do emir de Marrocos. Pero isto tamén levará a unha nova reacción da Coroa Castelá que, aliándose agora co descontento Abû Yûsuf, buscaba nel o perfecto aliado para vingar a vergoña sufrida polo rei de Granada. O obxectivo era a conquista de Málaga (Salvador Martínez 2003: 441). As operacións contra Muhammad II comezan no mes de maio de 1280, cando o Rei Sabio trasládase a Córdoba, establecendo alí a sede da campaña contra o emir: unha auténtica expedición punitiva que obtivo os efectos desexados (Salvador Martínez 2003: 442, 444-445). Muhammad II sufriu unha nova ofensiva no mes de xuño de 1281, pero esta vez tamén dos fillos de Afonso X, que decidiran unirse á causa para resolver definitivamente o asunto: don Sancho, don Pedro, don Juan e don Alfonso 'el Niño' (Salvador Martínez 2003: 460). Impúxose o exército alfonsino e, véndose en dificultades, Muhammad II suplicou novas negociacións (González Jiménez 2004: 341). Isto levou a unha tregua coa Coroa Castelá, pero sobre todo coa figura cada vez máis relevante do infante don Sancho, interesado en contar co soberano de Granada na súa prohibición en previsión do futuro conflito sucesorio contra o seu pai Afonso X

Bibliography

Ballesteros Beretta 1984 = Antonio Ballesteros Beretta, Alfonso X El Sabio. Con indices de Miguel Rodriguez Llopis, Barcelona, El Albir, 1984

González Jiménez 2002 = Manuel González Jiménez, “La frontera de Granada en las Cantigas de Santa María”, in IV Estudios de Frontera, Historia, tradiciones en la Frontera. Homenaje a Don Enrique Toral y Peñaranda, Jaén, Diputación Provincial de Jaén, 2002, pp. 229-245

González Jiménez 2004 = Manuel González Jiménez, Alfonso X el Sabio, Barcelona, Ariel, 2004

O’Callaghan 1998 = Joseph F. O’Callaghan, Alfonso X and the Cantigas de Santa Maria. A Poetic Biography, Leiden-Boston-Köln, Brill, 1998

Salvador Martínez 2003 = Alfonso Salvador Martínez, Alfonso X, el Sabio: una biografía, Madrid, Ediciones Polifemo, 2003

Vereza 2016 = Renata Vereza, “Os nomes dos mouros: a percepção das diferenças étnico-culturais das populações islâmicas em uma documentação castelhana do século XIII”, Mirabilia, 23, 2016, pp. 128-147