Abu Abdullah Muhammad I ibn Yusuf ibn Nasr

Dublin Core

Orixe

rei de Grãada (185, III, 3, V, 1, X, 4, XII, 1)

Data

1252-1284

Person Item Type Metadata

Birthplace

Arjona

Death Date

1273

Occupation

Real

Rei

Biographical Text

Esta perífrase refírese a Abu Abdullah Muhammad I ibn Yusuf ibn Nasr, rei de Granada de 1237 a 1273, tamén coñecido como Ibn al-Ahmar (ou Ibn el-Ahmer) e alcumado "O Vermello", ou "o fillo do Vermello". (Ballesteros Beretta 1984: 65; O'Callaghan 1998: 112). Noutros lugares, tamén aparece baixo os seguintes nomes: Aben Alhama (Crónica de Alfonso X), ou Mahomad aben Alhamar (Crónica de Alfonso XI); nos privilexios establecidos tamén aparece como "Don Aboabdille Auenaçer" (Ballesteros Beretta 1984: 65). Aínda que se indica só a través do topónimo ao que pertence e do relativo oficio, merece unha mención xa que pode ser facilmente referenciable tamén a través das (poucas) referencias contextuais obtidas da CSM 185. Nacido a principios do século XIII dunha parella que residía na cidade de Arjona, Ibn al-Ahmar podería afirmar descendencia -de seu pai Yusuf- de Saad ibn Obada, un leal seguidor do profeta Mahoma (Ballesteros Beretta 1984: 62). A súa carreira política comezou no signo da insurrección contra a autoridade do seu rival Ibn Hud, proclamándose rei en 1232 en Arjona (O'Callaghan 1998: 112; González Jiménez 2004: 23). Máis tarde, chegou a someter as cidades de Xaén, Córdoba e Sevilla, esta última obtida entre 1233 e 1234 grazas á axuda dun familiar, Ibn Axkilula (Ballesteros Beretta 1984: 63). Despois de rexeitar o poder dos abasíes de Bagdad (1231-1232) e recoñecer en cambio ao emir Abu Zakariyya como califa, ao redor de 1237 as cidades de Xaén e Xerez recoñeceron a súa autoridade. Nese mesmo ano funda a dinastía nazarí e tivo lugar a súa entronización en Granada (Ballesteros Beretta 1984: 63; O'Callaghan 1998: 112). En 1240, independizouse completamente da dinastía bérber musulmá dos Hafsids para poder presumir do título de Emir el-Moslemir ('xefe dos crentes'); nese período elixiu a Granada como capital do reino e, sobre todo, mandou construír o pazo da Alhambra, converténdoo dende entón na súa residencia habitual (Ballesteros Beretta 1984: 64). Entre 1245 e 1246 tamén conseguiu tomar posesión da cidade de Almería, pero pronto tivo que comprometer coa veciña coroa castelá (a cesión de Xaén, por exemplo) para salvagardar o reino de Granada (Ballesteros Beretta 1984. 63) . Estas operacións culminaron, en 1246, co acordo de vasalaxe estipulado co soberano Fernando III precisamente para evitar a expropiación territorial e garantir un equilibrio de poderes. O pacto contemplaba, entre outras cousas, o pago dun tributo igual a 150.000 maravedís, a obriga de apresurarse á corte fernandina en caso de reunión, pero sobre todo a colaboración activa no cerco -que se estaba a preparar- da cidade de Sevilla (O'Callaghan 1998: 112; Salvador Martínez 2003: 106; González Jiménez 2004: 25, 34, 47). Consolidado así o reino de Granada, Muhammad I conseguiu impoñerse na cidade de Málaga, tamén grazas a unha prudente política matrimonial respecto dunha das súas fillas (Ballesteros Beretta 1984: 64). As relacións co novo rei Afonso X mantivéronse cordiais polo menos ata 1260, cando, quizais por unha petición demasiado imprudente deste co obxectivo de preparar as bases adecuadas para proceder á conquista de Ceuta -é dicir, a cesión de Xibraltar e Tarifa- algo comezou a rachar (O'Callaghan 1998: 110; González Jiménez 2004: 164; Ramón Pena 2007: 947-948). A alarma percibida polo constante incumprimento dos acordos territoriais que, ao exercer unha presión crecente sobre a poboación mudéxar, tamén ameazaría a integridade do reino de Granada (xustificada ademais polos numerosos incidentes fronteirizos que se produciron nas fronteiras entre 1261 e 1265; Montoya Martínez 197: 18-19; Ramón Pena 2007: 947), levou a Muhammad I non só a estancarse no cumprimento da promesa dada, senón tamén a organizarse en segredo para tramar unha conspiración contra Afonso X, feito que se converteu evidente en 1264, ano no que unha embaixada enviada polo mesmo soberano granadino comunica á Coroa castelá a ruptura unilateral do pacto de vasalaxe (Salvador Martínez 2003: 179-181; González Jiménez 2004: 163). Case ao mesmo tempo, como consta na Crónica de Alfonso X, “os moros del Regno de Murçia e de todos os outros lugares que o rey auía ganado ouieron fabla de consumamento e enbiaron os seus mandaderos a Abén Alhamar e puxeron postura que vn día. se alçasen todos al rey don Alfonso et en aquel día el rey de Granada comezase a máis fuerte guerra que puidese fazer [...]" (González Jiménez 2004: 174). O levantamento dos mudéxares andaluces e murcianos e o ataque dos exércitos granadinos contra os postos de avanzada casteláns produciuse arredor do mes de maio de 1264, podendo contar cada vez máis co apoio de milleiros de aliados norteafricanos desembarcados nos portos de Xibraltar e Tarifa. Á cabeza de todos, estaba Muhammad I, para realizar unha serie de batidas por todo o cauce do Guadalquivir (e no reino de Murcia) co obxectivo de someter castelos e fortalezas (González Jiménez 2004: 175-176). Porén, a resposta de Afonso X non se fixo esperar: en outubro do mesmo ano conseguiu recuperar Xerez e expulsar aos  musulmáns, mentres que, ao ano seguinte, levou a cabo con éxito a invasión de Granada (González Jiménez 2004: 180; Ramón Pena 2007). : 948). Foi nese momento cando Muhammad I, agora en dificultades, pediu unha tregua: o novo pacto de Alcalá de Abenzaide substituíu así o antigo pacto de Xaén (1246), pero os problemas non acabaron: a revolta dos Ashqilula, instigada polo propio Afonso X e constantemente ameazada por Muhammad I, xerou non só unha ruptura temporal do pacto entre ambos, senón un clima de inestabilidade política interna que se repetiría ata a chegada de Muhammad II (González Jiménez 2004: 183, 185). ). En 1269 renovouse a paz entre Ibn al-Ahmar e Afonso X, pero as relacións mantivéronse tensas en todo caso, xa que dende as primeiras treguas o rival castelán non deixara de apoiar ao clan inimigo do rei de Granada (González Jiménez 2004: 229). Neste sentido, as peticións de Muhammad realizadas entre 1271 e 1272 para que Afonso desista de utilizar os Ashqilula como instrumento de control contra el, feito que levará inmediatamente á ruptura das negociacións (González Jiménez 2004: 230 ), reveláronse de todo inútiles. Foi nese momento cando "o Vermello" decatouse do nobre descontento que roldaba a figura de Rei Sabio no grupo dos nobres e non dubidou en ofrecer o seu apoio ao seu portavoz, Nuño González de Lara, para que construíse ás costas de Alfonso -facendo eco das puntuais palabras de Manuel González Jiménez (2004: 230) – “una alianza entre Granada y un importante sector de la nobleza castelá” (véxase tamén: Salvador Martínez 2003: 190, 355). Pouco tempo despois, os nobres rebeldes viron viable a posibilidade de contar co apoio dos benemerinos, cuxo desembarco comezara na zona do estreito grazas á mediación de Muhammad I (González Jiménez 2004: 236). Seguiron ameazas de guerra do rei castelán (evidentemente alarmado polos acontecementos), pero que se limitaron a algunha acción demostrativa nas fronteiras. O protagonismo de Muhammad I no contexto da convulsión nobiliaria que sacudiu a Península Ibérica naqueles anos volveu manifestarse no mes de decembro de 1272, ao recibir algúns ricos homes exiliados co fin de asinar con eles unha verdadeira alianza en caso de guerra contra Afonso X, pero tamén para obrigar a este a non traizoar a tregua de Alcalà de Abenzaide. Pouco despois, porén, o 23 de xaneiro de 1273, o emir morreu, dando paso ao seu fillo Muhammad II que o sucedeu sen excesiva dificultade, tamén grazas á protección daqueles mesmos nobres que mentres tanto volveran a Granada para asistir ao funeral do “Vermello” (Salvador Martínez 2003: 363; González Jiménez 2004: 257)

Bibliography

Ballesteros Beretta 1984 = Antonio Ballesteros Beretta, Alfonso X El Sabio. Con indices de Miguel Rodriguez Llopis, Barcelona, El Albir, 1984

González Jiménez 2004 = Manuel González Jiménez, Alfonso X el Sabio, Barcelona, Ariel, 2004

Montoya Martínez 1979 = Jesús Montoya Martínez, “Tres topónimos en las Cantigas de Santa Maria”, Verba. Anuario Galego de Filoloxía, 6, 1979, pp. 17-24

O’Callaghan 1998 = Joseph F. O’Callaghan, Alfonso X and the Cantigas de Santa Maria. A Poetic Biography, Leiden-Boston-Köln, Brill, 1998

Ramón Pena 2007 = Xosé Ramón Pena, “De Alcanate a Santa María do Porto: algunhas reflexións acerca da fronteira nas Cantigas de Santa Maria”, in Actas del XI Congreso Internacional de la Asociación Hispánica de Literatura Medieval (Universidad de León, 20 al 24 de septiembre de 2005), León, Universidad de León, 2007, vol. II, pp. 943-951

Salvador Martínez 2003 = Alfonso Salvador Martínez, Alfonso X, el Sabio: una biografía, Madrid, Ediciones Polifemo, 2003